Stres a nieswoiste choroby zapalne jelit

Choć stres jest naturalną reakcją organizmu na zagrożenie, jego nadmiar może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Coraz więcej badań wskazuje na silny związek między stresem a chorobami zapalnymi jelit (NChZJ), takimi jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna. Ponadto, objawy chorób zapalnych jelit w znacznym stopniu pogarszają jakość życia, przyczyniając się do pogorszenia kondycji psychicznej.

Z niniejszego artykułu dowiesz się, w jaki sposób stres wpływa na rozwój nieswoistych chorób zapalnych jelit. Czy istnieje związek między NChZJ a zaburzeniami psychicznymi? Jak skutecznie radzić sobie ze stresem i lękiem w chorobach zapalnych jelit? Koniecznie przeczytaj do końca.

Spis treści:

1. Stres vs układ immunologiczny
2. Stres a choroby zapalne jelit
3. Depresja i lęk w chorobach zapalnych jelit
4. Skuteczne metody radzenia sobie ze stresem

1. Stres a układ immunologiczny

Stres jest naturalną reakcją organizmu na zagrożenia. W odpowiedzi na bodziec stresowy dochodzi do aktywacji mechanizmu “walcz lub uciekaj”, która prowadzi do uwolnienia hormonów stresu, m.in. adrenaliny i kortyzolu. Krótkotrwały wzrost poziomu kortyzolu może działać korzystnie, mobilizując organizm do działania. Taka reakcja ma przygotować organizm do intensywnego wysiłku i umożliwia szybką reakcję na potencjalne zagrożenie. Pod wpływem stresu dochodzi do aktywacji układu współczulnego i zwiększenia stężenia glukozy we krwi. W tym czasie inne procesy, takie jak trawienie oraz mechanizmy zostają zahamowane. Długotrwałe podwyższenie poziomu kortyzolu prowadzi do osłabienia układu odpornościowego, co prowadzi do zwiększonej podatności na infekcje i nasilenia stanu zapalnego. Ponadto, przewlekły stres może prowadzić do rozwoju chorób o podłożu autoimmunologicznym, w tym chorób zapalnych jelit.

2. Stres a choroby zapalne jelit

Długotrwały lub silny stres wywiera negatywny wpływ na oś mózgowo-jelitową i może manifestować się m.in. pod postacią dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Przewlekły stres wywiera niekorzystny wpływ na skład mikrobioty jelitowej i może prowadzić do zwiększenia przepuszczalności jelitowej. Wówczas bakterie i toksyny mogą migrować  przez błonę śluzową jelit do krwiobiegu, sprzyjając nieprawidłowym reakcjom immunologicznym i rozwojowi przewlekłego stanu zapalnego.

Chroniczne napięcie może prowadzić do nasilenia objawów i częstszych nawrotów chorób zapalnych jelit. Badania pokazują, że u osób chorujących na NChZJ obserwuje się częstsze nawroty choroby w okresach silnego stresu emocjonalnego. Wpływ stresu na choroby zapalne jelit jest dwukierunkowy. Działa on zarówno jako czynnik zaostrzający przebieg choroby, jak i skutek przewlekłych dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Już sam czynnik choroby i towarzyszących jej objawów (silne bóle brzucha, biegunki, przewlekłe zmęczenie, niedokrwistość) stanowią źródło stresu i znaczący sposób pogarszają samopoczucie oraz jakość życia.

3. Depresja i lęk w chorobach zapalnych jelit

Nieswoiste choroby zapalne jelit wpływają nie tylko na zdrowie fizyczne, ale także na zdrowie psychiczne. Osoby zmagające się z chorobami zapalnymi jelit często doświadczają niepokoju i lęku przed zaostrzeniem objawów, co wiąże się również z trudnościami w codziennym funkcjonowaniu. Co więcej, pacjenci częściej odczuwają lęk przed jedzeniem z obawy przed nawrotem dolegliwości. Niestety, taka sytuacja prowadzi do błędnego koła, prowadząc do pogłębienia niedoborów pokarmowych i pogorszenia stanu zdrowia.

Badania pokazują, że osoby chorujące na NChZJ mają wyższe ryzyko rozwoju zaburzeń lękowych i depresyjnych w porównaniu z populacją ogólną. Niedawna metaanaliza z 2023 roku wykazała, że częstość występowania zaburzeń depresyjnych u pacjentów z NChZJ waha się od 21% do 25%, natomiast w przypadku zaburzeń lękowych wskaźnik ten wynosi 19-35%.  Związek między zaburzeniami psychicznymi a chorobami zapalnymi jelit jest złożony i wieloczynnikowy. Czynniki, takie jak izolacja społeczna oraz brak wypracowanych strategii radzenia sobie ze stresem wpływają negatywnie nie tylko na stan psychiczny pacjentów, ale również na przebieg i ryzyko nawrotu choroby zapalnej jelit. Depresja i lęk mogą pogarszać objawy żołądkowo-jelitowe, potęgować uczucie zmęczenia i obniżać motywację do leczenia, co dodatkowo pogarsza ogólny stan zdrowia. 

Zależność między NChZJ a zaburzeniami psychicznymi działa w obie strony: zaostrzenia choroby zapalnej jelit mogą zwiększać ryzyko lęku i depresji, podczas gdy osoby z zaburzeniami nastroju mogą być bardziej podatne na rozwój NChZJ. Niektóre badania wskazują na to, że kobiety chorujące na choroby zapalne jelit są bardziej narażone na zaburzenia lękowo-depresyjne niż mężczyźni. Dodatkowo, wykazano, że częstość występowania objawów depresji lub lęku wzrasta u pacjentów z aktywną chorobą.

^{_{4. Skuteczne metody radzenia sobie ze stresem}}

Znajomość technik radzenia sobie ze stresem jest kluczowa, aby zminimalizować ryzyko zaostrzeń i poprawić jakość życia osób cierpiących na choroby zapalne jelit. Warto podkreślić, że umiejętność skutecznego zarządzania stresem może złagodzić objawy choroby zapalnej i poprawić jakość życia pacjentów.

Jak lepiej radzić sobie ze stresem?

• Medytacja i techniki uważności: nauka świadomego skupienia uwagi na bieżących doświadczeniach i emocjach w sposób nieoceniający pomaga obniżyć poziom stresu i lęku związanego z chorobą. 
• Techniki relaksacyjne: regularne praktykowanie technik relaksacyjnych, takich jak spokojna praktyka jogi, ćwiczenia oddechowe czy progresywna relaksacja mięśni pomaga zmniejszyć napięcie fizyczne i emocjonalne.
• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): Ten nurt psychoterapii skupia się na identyfikacji i zmianie niepożądanych schematów myślowych oraz zachowań. CBT ma na celu zrozumienie, w jaki sposób myśli wpływają na emocje i zachowanie oraz na naukę strategii radzenia sobie ze stresem i lękiem.
• Terapia akceptacji i zaangażowania (ACT): ACT łączy łączy elementy terapii poznawczo-behawioralnej z technikami mindfulness. Celem ACT jest zwiększenie elastyczności psychicznej. Akceptacja objawów i skupienie się na działaniach zgodnych z indywidualnymi wartościami ma pomóc w redukcji ich wpływu na codzienne funkcjonowanie i poprawę jakości życia.
• Aktywność fizyczna: wywiera pozytywny wpływ nie tylko na układ pokarmowy, ale również na odporność i zdrowie psychiczne. Regularna umiarkowana aktywność fizyczna pomaga w redukcji stresu i poprawie samopoczucia. Należy pamiętać, aby dostosować intensywność ćwiczeń do swojego stanu zdrowia i możliwości.

Stres odgrywa istotną rolę w rozwoju i zaostrzeniu objawów nieswoistych chorób zapalnych jelit. Zrozumienie, w jaki sposób napięcie emocjonalne oddziałuje na przebieg choroby, wsparcie psychologiczne oraz wprowadzenie efektywnych strategii zarządzania stresem może znacząco poprawić jakość życia i pomóc w kontrolowaniu objawów.

Jeżeli wolisz słuchać niż czytać, koniecznie zajrzyj do mojego Podcastu. A jeśli chcesz być na bieżąco z moimi podcastami, w których poruszam temat szeroko pojętej dietetyki i zdrowia, w tym zdrowia psychicznego, zapisz się do Newslettera.

Bibliografia

1. Ilchmann-Diounou H, Menard S. Psychological Stress, Intestinal Barrier Dysfunctions, and Autoimmune Disorders: An Overview. Front Immunol. 2020 Aug 25;11:1823. doi: 10.3389/fimmu.2020.01823. PMID: 32983091; PMCID: PMC7477358.
2. Marrie RA, Graff LA, Fisk JD, Patten SB, Bernstein CN. The Relationship Between Symptoms of Depression and Anxiety and Disease Activity in IBD Over Time. Inflamm Bowel Dis. 2021 Jul 27;27(8):1285-1293. doi: 10.1093/ibd/izaa349. PMID: 33393632; PMCID: PMC8314114.
3. Fracas E, Costantino A, Vecchi M, Buoli M. Depressive and Anxiety Disorders in Patients with Inflammatory Bowel Diseases: Are There Any Gender Differences? Int J Environ Res Public Health. 2023 Jun 29;20(13):6255. doi: 10.3390/ijerph20136255. PMID: 37444101; PMCID: PMC10340762.
4. Bernstein CN, Hitchon CA, Walld R, Bolton JM, Sareen J, Walker JR, Graff LA, Patten SB, Singer A, Lix LM, El-Gabalawy R, Katz A, Fisk JD, Marrie RA; CIHR Team in Defining the Burden and Managing the Effects of Psychiatric Comorbidity in Chronic Immunoinflammatory Disease. Increased Burden of Psychiatric Disorders in Inflammatory Bowel Disease. Inflamm Bowel Dis. 2019 Jan 10;25(2):360-368. doi: 10.1093/ibd/izy235. PMID: 29986021; PMCID: PMC6391845.
5. Barberio B, Zamani M, Black CJ, Savarino EV, Ford AC. Prevalence of symptoms of anxiety and depression in patients with inflammatory bowel disease: a systematic review and meta-analysis. Lancet Gastroenterol Hepatol. 2021 May;6(5):359-370. doi: 10.1016/S2468-1253(21)00014-5. Epub 2021 Mar 12. PMID: 33721557.
6. Kok KB, Byrne P, Ibarra AR, Martin P, Rampton DS. Understanding and managing psychological disorders in patients with inflammatory bowel disease: a practical guide. Frontline Gastroenterol. 2022 May 24;14(1):78-86. doi: 10.1136/flgastro-2022-102094. PMID: 36561780; PMCID: PMC9763641.
7. Marchese SH, Naftaly JP, Pandolfino J. Acceptance and commitment therapy for the treatment of irritable bowel syndrome and inflammatory bowel disease: a narrative review. Transl Gastroenterol Hepatol. 2024 Jun 24;9:43. doi: 10.21037/tgh-24-10. PMID: 39091663; PMCID: PMC11292080.