Nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), do których należą choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego, to schorzenia o charakterze przewlekłym, które mogą dotknąć osoby w każdym wieku. Najczęściej diagnozowane są u młodych dorosłych, ale ich rozwój może nastąpić zarówno w dzieciństwie, jak i w wieku podeszłym. Ze względu na złożoność tych chorób, diagnostyka jest wieloetapowa i nierzadko obejmuje szereg metod, zarówno inwazyjnych, jak i nieinwazyjnych.

Z niniejszego artykułu dowiesz się, jak rozpoznać chorobę zapalną jelit. Od czego zacząć diagnostykę i jakie badania warto wykonać? Koniecznie przeczytaj do końca!

Spis treści:

  1. Badania laboratoryjne w diagnostyce chorób zapalnych jelit
  2. Badania endoskopowe i obrazowe w NChZJ
  3. Endoskopia kapsułkowa – nowość w diagnostyce NChZJ
  4. Jak odróżnić choroby zapalne jelit od innych schorzeń?

1. Badania laboratoryjne w diagnostyce chorób zapalnych jelit

Rozpoznanie nieswoistych chorób zapalnych jelit opiera się na analizie objawów klinicznych, badań laboratoryjnych, endoskopowych, histologicznych i obrazowych.

Diagnostyka NChZJ rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego i badania fizykalnego, które pozwalają lekarzowi na wstępną ocenę objawów oraz historii medycznej pacjenta. Objawy, które mogą sugerować NChZJ i skłaniać do dalszej diagnostyki to m.in. przewlekłe biegunki, ból brzucha, niezamierzona utrata masy ciała, a także obecność krwi w stolcu.

Jakie badania warto wykonać na początku diagnostyki chorób zapalnych jelit?

Badania laboratoryjne:

  • Morfologia krwi z rozmazem: może pomóc wykryć niedokrwistość i leukocytozę, które często występują w NChZJ.
  • OB i CRP: wskaźniki stanu zapalnego; zazwyczaj są podwyższone w przypadku aktywnej choroby zapalnej.
  • Elektrolity, kreatynina, enzymy wątrobowe: pozwalają ocenić funkcjonowanie nerek i wątroby.
  • Albumina: niski poziom albumin może wskazywać na niedożywienie, które jest częstym problemem u pacjentów z IBD.
  • Żelazo i ferrytyna: pomocne w diagnostyce anemii z niedoboru żelaza.
  • Witamina B12, kwas foliowy, witamina D: niedobory tych witamin są powszechne w chorobach zapalnych jelit.

Niski poziom witamin i składników mineralnych może wskazywać na zaburzenia wchłaniania, które często występują u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit.

W diagnostyce IBD przydatne są także testy na obecność specyficznych przeciwciał. Przeciwciała przeciwko Saccharomyces cerevisiae (ASCA) są często wykrywane u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna, natomiast przeciwciała przeciwjądrowe (ANCA) są charakterystyczne dla wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Choć badania te mogą pomóc w odróżnieniu tych dwóch schorzeń, nie zawsze dają jednoznaczne wyniki.

Badania kału

Jednym z najbardziej przydatnych narzędzi diagnostycznych w NChZJ są badania kału, które pozwalają ocenić m.in. poziom biomarkerów stanu zapalnego, takich jak kalprotektyna i laktoferyna.

  • Kalprotektyna w kale: podwyższony poziom kalprotektyny jest silnie skorelowany z aktywnym stanem zapalnym w przewodzie pokarmowym. Parametr ten służy również do monitorowania aktywności choroby oraz różnicowania nieswoistych chorób zapalnych jelit z zespołem jelita nadwrażliwego (IBS). 
  • Laktoferyna w kale: laktoferyna to białko o właściwościach przeciwzapalnych, przeciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych i przeciwnowotworowych. Podwyższony poziom może wskazywać na obecność przewlekłego stanu zapalnego.
  • Krew utajona w kale.

Badanie kału na obecność patogenów (Salmonella, Escherichia coli, Shigella, Campylobacter, Yersinia, Clostridium difficile, prątki gruźlicy, pasożyty).

Oznaczanie kalprotektyny i laktoferyny jest również przydatne w różnicowaniu NChZJ od zaburzeń czynnościowych, szczególnie zespołu jelita drażliwego (IBS), który nie powoduje podwyższenia markerów stanu zapalnego.

2. Badania endoskopowe i obrazowe w NChZJ

Kolonoskopia jest złotym standardem w diagnostyce nieswoistych chorób zapalnych jelit. Badanie to pozwala na bezpośrednią ocenę stanu błony śluzowej jelit, a także na pobranie wycinków do badań histopatologicznych, kluczowych do potwierdzenia diagnozy. W razie konieczności w trakcie kolonoskopii lekarz może również wykonać drobne zabiegi, takie jak usuwanie polipów czy tamowanie krwawień. Kolonoskopia jest uważana za bezpieczne i skuteczne badanie diagnostyczne, jednak jak każda procedura medyczna wiąże się z pewnym ryzykiem i ma swoje przeciwwskazania.

Przeciwskazania do kolonoskopii: zaostrzenia choroby zapalnej jelit, objawy zapalenia otrzewnej, podejrzenie perforacji przewodu pokarmowego, ciężkie choroby serca i płuc (np. zawał serca, niewyrównana niewydolność serca), ostra niewydolność oddechowa, ciąża, zaburzenia krzepnięcia krwi.

Choć kolonoskopia jest badaniem inwazyjnym, umożliwia wczesne wykrycie raka jelita grubego oraz dokładną ocenę zmian zapalnych w jelitach.

W niektórych przypadkach, gdy kolonoskopia nie jest możliwa, stosuje się badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (MRI) czy tomografia komputerowa (CT).

Rezonans magnetyczny

Badanie umożliwia ocenę stanu błony śluzowej jelit, pozwala wykryć obecność przetok, zwężeń oraz nacieków zapalnych w ścianach jelit. Jest szczególnie przydatna w diagnostyce choroby Leśniowskiego-Crohna, gdzie zmiany najczęściej zlokalizowane są w jelicie cienkim.

Tomografia komputerowa

Badanie pozwala wykryć obecność ropni, przetok czy perforację jelit, które mogą wystąpić jako powikłania w zaawansowanym stadium choroby Leśniowskiego-Crohna.

Decyzja o wyborze metody diagnostycznej zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj i umiejscowienie zmian zapalnych, wiek pacjenta czy stopień zaawansowania choroby. 

Chroniczne napięcie może prowadzić do nasilenia objawów i częstszych nawrotów chorób zapalnych jelit. Badania pokazują, że u osób chorujących na NChZJ obserwuje się częstsze nawroty choroby w okresach silnego stresu emocjonalnego. Wpływ stresu na choroby zapalne jelit jest dwukierunkowy. Działa on zarówno jako czynnik zaostrzający przebieg choroby, jak i skutek przewlekłych dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Już sam czynnik choroby i towarzyszących jej objawów (silne bóle brzucha, biegunki, przewlekłe zmęczenie, niedokrwistość) stanowią źródło stresu i znaczący sposób pogarszają samopoczucie oraz jakość życia.

3. Endoskopia kapsułkowa – nowość w diagnostyce NChZJ.

Endoskopia kapsułkowa to nowoczesne narzędzie diagnostyczne, które znacząco pozszerza możliwości obrazowania przewodu pokarmowego. Badanie polega na połknięciu przez pacjenta małej kapsułki wyposażonej w kamerę, która rejestruje obrazy z wnętrza przewodu pokarmowego bez konieczności wprowadzania endoskopu. Niewątpliwą zaletą kapsułki endoskopowej jest jej mała inwazyjność oraz możliwość obrazowania całego przewodu pokarmowego, w szczególności trudno dostępnych obszarów jelita cienkiego. Badanie to jest również stosunkowo komfortowe dla pacjenta, ponieważ nie wymaga znieczulenia ani hospitalizacji.

Endoskopia kapsułkowa ma również kilka wad. Jednym z ograniczeń jest brak możliwości pobrania wycinków do badania histopatologicznego, które jest istotne do pełnej oceny zmian zapalnych. Ponadto, brak kontroli nad kapsułką stwarza ryzyko, że niektóre obszary jelita mogą zostać pominięte, zwłaszcza jeżeli pasaż jelitowy jest zbyt szybki lub zbyt wolny. Przeciwwskazaniem do endoskopii kapsułkowej są zwężenia jelit oraz zaburzenia połykania i motoryki przewodu pokarmowego.

Ze względu na ograniczoną dostępność i wysoki koszt badania, obecnie jest ono rzadko wykorzystywane w diagnostyce nieswoistych chorób zapalnych jelit.

4. Jak odróżnić choroby zapalne jelit od innych schorzeń?

Diagnostyka nieswoistych chorób zapalnych jelit może stanowić wyzwanie, ponieważ objawy są często niespecyficzne i mogą przypominać symptomy innych schorzeń. Kluczowe jest wykluczenie innych jednostek chorobowych, które mogą dawać podobne objawy.

Celiakia

To choroba autoimmunologiczna, w której dochodzi do uszkodzenia kosmków jelitowych w wyniku nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego na gluten. Diagnoza celiakii opiera się na badaniach serologicznych (m.in. badanie przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej) oraz biopsji jelita cienkiego wykonywanej podczas gastroskopii. Czasem wykonywane są również badania genetyczne.

Zespół jelita nadwrażliwego (IBS)

IBS to przewlekła choroba przewodu pokarmowego o charakterze czynnościowym, która objawia się bólami brzucha i zmiennym rytmem wypróżnień (biegunka, zaparcia lub ich naprzemienne występowanie). Do objawów alarmowych, które powinny skłonić do dalszej diagnostyki w kierunku nieswoistych chorób zapalnych jelit należą przede wszystkim: obecność krwi w stolcu oraz silny ból brzucha, który wybudza w nocy.

Diagnostyka nieswoistych chorób zapalnych jelit jest złożonym procesem, który wymaga zastosowania różnych metod w celu uzyskania pełnego obrazu choroby i wykluczenia innych schorzeń. Dokładny wywiad lekarski i analiza wyników badań są kluczowe dla postawienia prawidłowego rozpoznania i skutecznego leczenia choroby zapalnej jelit.

Jeżeli wolisz słuchać niż czytać, koniecznie zajrzyj do mojego Podcastu. A jeśli chcesz być na bieżąco z moimi podcastami, w których poruszam temat szeroko pojętej dietetyki i zdrowia, w tym zdrowia psychicznego, zapisz się do Newslettera.

Bibliografia

  1. Bischoff SC, Bager P, Escher J, Forbes A, Hébuterne X, Hvas CL, Joly F, Klek S, Krznaric Z, Ockenga J, Schneider S, Shamir R, Stardelova K, Bender DV, Wierdsma N, Weimann A. ESPEN guideline on Clinical Nutrition in inflammatory bowel disease. Clin Nutr. 2023 Mar;42(3):352-379. doi: 10.1016/j.clnu.2022.12.004. Epub 2023 Jan 13. PMID: 36739756.
  2. Bruner LP, White AM, Proksell S. Inflammatory Bowel Disease. Prim Care. 2023 Sep;50(3):411-427. doi: 10.1016/j.pop.2023.03.009. Epub 2023 May 10. PMID: 37516511.
  3. M’Koma AE. Inflammatory Bowel Disease: Clinical Diagnosis and Surgical Treatment-Overview. Medicina (Kaunas). 2022 Apr 21;58(5):567. doi: 10.3390/medicina58050567. PMID: 35629984; PMCID: PMC9144337.
  4. Clough J, Colwill M, Poullis A, Pollok R, Patel K, Honap S. Biomarkers in inflammatory bowel disease: a practical guide. Therap Adv Gastroenterol. 2024 May 9;17:17562848241251600. doi: 10.1177/17562848241251600. PMID: 38737913; PMCID: PMC11085009.
  5. Liu D, Saikam V, Skrada KA, Merlin D, Iyer SS. Inflammatory bowel disease biomarkers. Med Res Rev. 2022 Sep;42(5):1856-1887. doi: 10.1002/med.21893. Epub 2022 May 23. PMID: 35603998; PMCID: PMC10321231.
  6. Spiceland CM, Lodhia N. Endoscopy in inflammatory bowel disease: Role in diagnosis, management, and treatment. World J Gastroenterol. 2018 Sep 21;24(35):4014-4020. doi: 10.3748/wjg.v24.i35.4014. PMID: 30254405; PMCID: PMC6148432.
  7. Akpunonu B, Hummell J, Akpunonu JD, Ud Din S. Capsule endoscopy in gastrointestinal disease: Evaluation, diagnosis, and treatment. Cleve Clin J Med. 2022 Apr 1;89(4):200-211. doi: 10.3949/ccjm.89a.20061. PMID: 35365558.