Coraz więcej badań wskazuje na silny związek między nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit (NChZJ) a innymi chorobami z autoagresji, takimi jak celiakia, choroba Hashimoto czy reumatoidalne zapalenie stawów (RZS).

Jakie mechanizmy stoją za rozwojem chorób autoimmunologicznych? Co sprawia, że choroby autoimmunologiczne często idą ze sobą w parze? Dlaczego osoby z NChZJ są bardziej podatne na rozwój innych chorób autoimmunologicznych? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w niniejszym artykule. Koniecznie przeczytaj do końca!

Spis treści:

  1. Na czym polegają choroby autoimmunologiczne?
  2. Dlaczego choroby autoimmunologiczne chodzą parami?
  3. NChZJ a inne choroby autoimmunologiczne.

1. Na czym polegają choroby autoimmunologiczne?

Choroby autoimmunologiczne to inaczej choroby z autoagresji, w których układ odpornościowy zaczyna atakować własne zdrowe komórki i tkanki. Proces ten nazwano autoimmunizacją. W normalnych warunkach, układ odpornościowy chroni organizm przed patogenami i innymi zagrożeniami zewnętrznymi. W przypadku chorób o podłożu autoimmunologicznym mechanizmy obronne ulegają zaburzeniu. Organizm, a dokładniej układ odpornościowy zaczyna produkować przeciwciała skierowane przeciwko własnym tkankom, co w konsekwencji prowadzi do ich uszkodzenia i rozwoju stanu zapalnego.

Dotychczas nie ustalono jednoznacznej przyczyny rozwoju chorób autoimmunologicznych. Uważa się, że rozwój tych schorzeń jest podyktowany współwystępowaniem wielu czynników, wśród których wymienia się m.in. predyspozycje genetyczne oraz czynniki środowiskowe.

2. Dlaczego choroby autoimmunologiczne chodzą parami?

Osoby z jedną chorobą autoimmunologiczną mają zwiększone ryzyko wystąpienia kolejnych chorób o podobnym podłożu. Choroby z autoagresji, w tym choroby zapalne jelit często chodzą parami, a nawet trójkami. Dlaczego tak się dzieje? Współwystępowanie chorób autoimmunologicznych wynika ze złożonej interakcji między wieloma czynnikami. Na podstawie aktualnych danych naukowych można wyróżnić kilka kluczowych mechanizmów, które przyczyniają się do rozwoju więcej niż jednej choroby autoimmunologicznej.

Predyspozycje genetyczne

To, co łączy choroby autoimmunologiczne to m.in. polimorfizmy w genach związanych z odpowiedzią komórek układu odpornościowego. Badania genetyczne wykazują, że pewne warianty genów są wspólne dla wielu chorób o podłożu autoimmunologicznym. Przykładowo, polimorfizmy w genach układu HLA są związane z ryzykiem rozwoju celiakii, ale także RZS czy choroby Leśniowskiego-Crohna. 

Zaburzenia regulacji odpowiedzi immunologicznej

Nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego, która prowadzi do stanu zapalnego może pociągać za sobą kaskadę kolejnych reakcji immunologicznych. W przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG) i choroby Leśniowskiego-Crohna (ChLC) dochodzi do zaburzeń mechanizmów regulacji immunologicznej, a w konsekwencji do wzrostu ryzyka rozwoju innych chorób z autoagresji.

Mikrobiota jelitowa

Mikrobiota jelitowa oddziałuje na układ odpornościowy poprzez wpływ na integralność bariery jelitowej oraz modulowanie odpowiedzi zapalnej. Przewlekły stan zapalny i uszkodzenie błony śluzowej jelit w przebiegu NChZJ przyczyniają się do rozwoju dysbiozy jelitowej. Ponadto, uszkodzenie bariery jelitowej prowadzi do zwiększonej przepuszczalności jelit i przenikania antygenów do krwiobiegu. W konsekwencji dochodzi do nieprawidłowej stymulacji układu odpornościowego i rozwoju stanów zapalnych. Badania pokazują, że zaburzenia mikrobioty w przebiegu ChLC i WZJG mogą wpływać na ogólnoustrojową odpowiedź immunologiczną, zwiększając tym samym podatność na inne choroby autoimmunologiczne.


Czynniki środowiskowe

Czynniki zewnętrzne, takie infekcje wirusowe i bakteryjne, ekspozycja na toksyny czy przewlekły stres mogą zwiększać ryzyko rozwoju chorób autoimmunologicznych. WNiektóre badania sugerują, że infekcje mogą wywołać nieprawidłową odpowiedź immunologiczną. Obecność choroby zapalnej jelit zwiększa podatność na te czynniki, co stwarza ryzyko rozwoju kolejnych chorób autoimmunologicznych. Pozostałe czynniki, takie jak dieta i styl życia także odgrywają ważną rolę w modulowaniu odpowiedzi układu odpornościowego.

3. NChZJ a inne choroby autoimmunologiczne.

Autoimmunologiczne podłoże chorób zapalnych jelit sprawia, że pacjenci są bardziej narażeni na rozwój innych chorób z autoagresji, takich jak celiakia, zaburzenia endokrynologiczne i reumatoidalne zapalenie stawów.


Nieswoiste choroby zapalne jelit a celiakia

Zarówno celiakia, jak i nieswoiste choroby zapalne jelit są przewlekłymi chorobami przewodu pokarmowego o podłożu autoimmunologicznym. W przypadku celiakii odpowiedź immunologiczną wywołuje ekspozycja na gluten, w wyniku której dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego. Badania wskazują na zwiększone ryzyko rozwoju celiakii u pacjentów z NChZJ w porównaniu z populacją ogólną. Zależność ta występuje również w drugą stronę – ryzyko chorób zapalnych jelit wzrasta w przypadku choroby trzewnej. Niestety, podobieństwo objawów między NChZJ a celiakią może stwarzać trudności diagnostyczne.

Nieswoiste choroby zapalne jelit a Hashimoto

Hashimoto, czyli autoimmunologiczne zapalenie tarczycy jest chorobą, w której układ odpornościowy niszczy komórki tarczycy. W wyniku procesu autoimmunologicznego może dojść do stopniowego zaniku gruczołu tarczowego i  rozwoju niedoczynności tarczycy. Chociaż Hashimoto i choroby zapalne jelit różnią się objawami oraz lokalizacją stanu zapalnego, występują między nimi cechy wspólne. W obu schorzeniach dochodzi do nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego, który zaczyna atakować własne tkanki. W badaniach klinicznych zaobserwowano, że u pacjentów z Hashimoto choroby zapalne jelit występują częściej w porównaniu do populacji ogólnej. Co więcej, wśród pacjentów z NChZJ obserwuje się zaburzenia mikrobioty jelitowej, które mogą oddziaływać na układ odpornościowy i predysponować do rozwoju autoimmunologicznego zapalenia tarczycy.

Nieswoiste choroby zapalne jelit a RZS

Istnieją badania, które sugerują związek między RZS a chorobami zapalnymi jelit. W przypadku obu chorób występują wspólne czynniki ryzyka: predyspozycje genetyczne, a także czynniki środowiskowe (m.in. palenie tytoniu oraz infekcje wirusowe). Metaanaliza z 2020 roku wykazała, że pacjenci z chorobą zapalną jelit mają zwiększone ryzyko reumatoidalnego zapalenia stawów.. Ponadto, pacjenci chorujący na NChZJ często zgłaszają współwystępowanie objawów przypominających RZS.

Do pozostałych schorzeń, które mogą współwystępować z chorobami zapalnymi jelit należą m.in:

  • autoimmunologiczne zapalenie trzustki
  • autoimmunologiczne zapalenie wątroby
  • cukrzyca typu 1
  • stwardnienie rozsiane
  • toczeń rumieniowaty układowy
  • łuszczyca

Współwystępowanie nieswoistych chorób zapalnych jelit z innymi chorobami autoimmunologicznymi może istotnie pogarszać stan zdrowia i jakość życia pacjentów. Pacjenci powinni być regularnie kontrolowani pod kątem obecności innych chorób o podłożu autoimmunologicznym. Warto pamiętać, że zarówno leczenie, jak i dietoterapia powinny być dostosowane indywidualnie do każdego pacjenta z uwzględnieniem wszystkich jednostek chorobowych oraz towarzyszących im objawów. 

Jeżeli wolisz słuchać niż czytać, koniecznie zajrzyj do mojego Podcastu. A jeśli chcesz być na bieżąco z moimi podcastami, w których poruszam temat szeroko pojętej dietetyki i zdrowia, w tym zdrowia psychicznego, zapisz się do Newslettera.

Bibliografia

  1. Miller FW. The increasing prevalence of autoimmunity and autoimmune diseases: an urgent call to action for improved understanding, diagnosis, treatment, and prevention. Curr Opin Immunol. 2023 Feb;80:102266. doi: 10.1016/j.coi.2022.102266. Epub 2022 Nov 26. PMID: 36446151; PMCID: PMC9918670.
  2. De Luca F, Shoenfeld Y. The microbiome in autoimmune diseases. Clin Exp Immunol. 2019 Jan;195(1):74-85. doi: 10.1111/cei.13158. PMID: 29920643; PMCID: PMC6300652.
  3. Ilchmann-Diounou H, Menard S. Psychological Stress, Intestinal Barrier Dysfunctions, and Autoimmune Disorders: An Overview. Front Immunol. 2020 Aug 25;11:1823. doi: 10.3389/fimmu.2020.01823. PMID: 32983091; PMCID: PMC7477358.
  4. An J, Liu Y, Wang Y, Fan R, Hu X, Zhang F, Yang J, Chen J. The Role of Intestinal Mucosal Barrier in Autoimmune Disease: A Potential Target. Front Immunol. 2022 Jul 1;13:871713. doi: 10.3389/fimmu.2022.871713. PMID: 35844539; PMCID: PMC9284064.
  5. Vuyyuru SK, Kedia S, Sahu P, Ahuja V. Immune-mediated inflammatory diseases of the gastrointestinal tract: Beyond Crohn’s disease and ulcerative colitis. JGH Open. 2022 Jan 20;6(2):100-111. doi: 10.1002/jgh3.12706. PMID: 35155819; PMCID: PMC8829105.
  6. Jiang Y, Jarr K, Layton C, Gardner CD, Ashouri JF, Abreu MT, Sinha SR. Therapeutic Implications of Diet in Inflammatory Bowel Disease and Related Immune-Mediated Inflammatory Diseases. Nutrients. 2021 Mar 10;13(3):890. doi: 10.3390/nu13030890. PMID: 33801883; PMCID: PMC8001318.
  7. Pinto-Sanchez MI, Seiler CL, Santesso N, Alaedini A, Semrad C, Lee AR, Bercik P, Lebwohl B, Leffler DA, Kelly CP, Moayyedi P, Green PH, Verdu EF. Association Between Inflammatory Bowel Diseases and Celiac Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis. Gastroenterology. 2020 Sep;159(3):884-903.e31. doi: 10.1053/j.gastro.2020.05.016. Epub 2020 May 13. PMID: 32416141.
  8. Zingone F, Bai JC, Cellier C, Ludvigsson JF. Celiac Disease-Related Conditions: Who to Test? Gastroenterology. 2024 Jun;167(1):64-78. doi: 10.1053/j.gastro.2024.02.044. Epub 2024 Mar 7. PMID: 38460606.
  9. Shizuma T. Concomitant Thyroid Disorders and Inflammatory Bowel Disease: A Literature Review. Biomed Res Int. 2016;2016:5187061. doi: 10.1155/2016/5187061. Epub 2016 Mar 3. PMID: 27042663; PMCID: PMC4794572.
  10. Chen Y, Chen L, Xing C, Deng G, Zeng F, Xie T, Gu L, Yang H. The risk of rheumatoid arthritis among patients with inflammatory bowel disease: a systematic review and meta-analysis. BMC Gastroenterol. 2020 Jun 17;20(1):192. doi: 10.1186/s12876-020-01339-3. PMID: 32552882; PMCID: PMC7301504.